Xoçvan: Welatê Ku Sînor Tê de Li Hev Dicivin, Şopên Dîrokê
HOÇVAN - XOÇVAN
Herêma Xoçvanê ya ku bi dewlemendiya xwe ya dîrokî û çandî ya li parêzgeha Erdexanê (Ardahan) tê naskirin, ji ber cîhê xwe yê sînorî, ji destpêka dîrokê ve mazûvaniya şaristaniyên kevnar kiriye û ji aliyê gelên cuda û desthilatdarên cûrbecûr ve hatiye rêvebirin. Dîroka wê ya dewlemend a ku ji serdemên antîk heta roja me ya îro dirêj dibe, avahiya çandî û demografîk a herêmê bi kûrahî şekil daye.
Xoçvan, wekî pirek di navbera Transkafkasya û Anatolyayê de kar kiriye û di bin rêveberiya gelek şaristaniyan de maye, di nav de Ûrartû, Medan, Persan, Împaratoriya Bîzansê, Keyaniyên Gurcî û Ermenî, Selçûqiyan û Împaratoriya Osmanî. Ev rabirdûya qat bi qat a herêmê, îro jî şopên xwe diparêze.
📜 Kokên Etîmolojîk û Avahiya Rêveberiyê
Koka etîmolojîk a peyva Hoçvan bi teqez nayê zanîn, lê tê bawer kirin ku ew ji peyvek Ermenî, Gurcî, an jî Kurdî hatiye wergirtin. Bi taybetî peyva "avan" ya Ermenî ku tê wateya bajar an gund, dibe ku di navkirina Hoçvanê de, mîna rewşên Êrîvan û Nexçîvanê, rolek lîstibe.
Agahiyên herî berfireh ên li ser herêmê, ji serdema Împaratoriya Osmanî û pêkanîna sîstema Tîmarê ne. Di Deftera Îcmalê ya Gurcistanê ya sedsala 16an de, Hoçvan wekî nehiyek girêdayî Lîvaya Erdexana Biçûk tê destnîşankirin û tê gotin ku ji 66 gundên mezin û biçûk pêk tê.
👨👩👧👦 Cihêrengiya Demografîk û Şopên Kurdan Li Xoçvanê
Hoçvan heta nîvê sedsala 20an xwedî cihêrengiyeke demografîk a mezin bû. Guherîna rêgirtinê ya dubare ya herêmê, sedema sereke ya vê cihêrengiyê ye.
Eşîrên Kurd: Dîroknas Martin Van Bruinnessen di sedsala 16an de, piştî dagirkirina herêmê ji aliyê Osmaniyan ve, behsa eşîrên Kurd ên koçer ên li bakurê Qersê kiriye. Di sedsala 18an de jî, eşîrên Kurd ên wekî Pîrebadilî, ji ber tevgerên xwe yên serbixwe li dijî sîstema heyî, di arşîvên Osmanî de wekî kesên ku li dijî sirgûnkirinê derketine, hatine qeydkirin.
Serdema Çarîtiyê: Piştî Şerê Osmanî-Rûsî yê sala 1878an, Hoçvan ket bin rêveberiya Oblastê Qersê ya Rûsyaya Çarîtiyê. Di vê serdemê de, Kurdan beşekî mezin ji demografiya herêmê pêk anîn. Her wiha, nifûsa Ermenî gihîşt asta xwe ya herî bilind, û Malakanên ku ji Rûsyayê koç kiribûn (Herêma Beroje Malegin navê xwe ji vê nifûsê girtiye) jî li vir bi cih bûn.
Piştî damezrandina Komara Tirkiyeyê, navên cihên niştecihbûnê yên Ermenî, Rûmî û Kurdî yên li herêmê bi navên Tirkî hatin guhertin. Lê îro jî hin gund (wekî Kora Beberek, Panîk, Pangîs) navên xwe yên kevn di nav gel de diparêzin.
🏡 Koçberiya Berfireh a Stenbolê û Hoçfed
Tevî ku navendeke wê ya rêveberiyê ya fermî tune ye, di hin çavkaniyan de Hasköy wekî navenda Hoçvanê û Tunçoluk jî wekî gundê wê yê herî mezin tê binavkirin. Bi xebatên rojnamevan-nivîskar Mehmet Ali Arslan re, gundê Yaylakarakolu jî tevlî lîsteya gundên Xoçvanê bû û bi vî awayî hejmara niştecihên (gund) Xoçvanê gihaşt 22an. Navê Xoçvanê yê Kurdî jî Xoçvan e.
Koçberiya mezin a ji Hoçvanê ber bi Stenbolê ve, pêwîstiya parastina kokan û hevgirtinê çêkir. Di bersiva vê pêwîstiyê de, bi pêşniyarên nivîskar û rojnamevanên herêmê, Federasyona Komeleyên Hoçvanê (Hoçfed) di sala 2009an de li navçeya Esenyurt a Stenbolê hate damezrandin. Hoçfed di demeke kurt de bû cihê civînê yê herî girîng ê Hoçvanîyan li Stenbolê.
⚽ Klûba Sporê ya Hoçvanê: Hêviya Herêmê "Panzerler"
Yek ji hêmanên herî girîng ên ku nasnameya civakî û çandî ya Hoçvanê xurt dike, Klûba Sporê ya Hoçvanê ye. Klûb, ku di sala 2016an de bi awayekî fermî hate damezrandin, rengên wê reş û sor in û ji logoya danasînê ya gundê Bayramoğlu Markaköy Kora hatiye girtin. Hesp û Çiyayê Kısır ku di logoya klûbê de ne, sererastkirina bedewiya xwezayî û mîrateya çandî ya herêmê ne.
Hoçvan Spor, ku bi navê "Panzerler" tê naskirin, ev sernav ji Rojnamevan-Nivîskar Mehmet Ali Arslan girtiye. Klûb di sala damezrandina xwe ya 2016an de, bi serkeftineke mezin şampiyoniya Lîga Amatör a Erdexanê bi dest xist, û di sala 2017an de bû yekane klûba sporê ya ku Erdexanê di Lîga Amatör a Herêmî de temsîl kir. Hoçvan Spor, ji klûbeke sporê zêdetir, bûye çavkaniya îlhama ciwanên herêmê.
🌐 Pêşengiya Dîjîtal: Mehmet Ali Arslan û Destpêkirina Înternetê
Rojnamevan-nivîskar Mehmet Ali Arslan, di destpêka naskirina gelê herêmê bi teknolojiyê re roleke girîng lîst. Di salên ku medyaya civakî ne belav bûbû jî, Arslan bi riya ICQ, Mirc û dûvre jî malperên înternetê, ji bo Erdexan, Qers û Îdirê kanalên sohbetê û blogan damezrand.
Hoçvan: Medeniyetlerin Kavşağı ve Kayıp İsimlerin İzinde
Ardahan sınırları içinde yer alan Hoçvan (Kürtçe: Xoçvan), tarih boyunca Transkafkasya ile Anadolu arasında stratejik bir geçiş noktası olmuş, bu konumu sayesinde sayısız medeniyetin izini taşımıştır. Bölgenin idari ve demografik yapısındaki sık değişimler, onu kültürel bir mozaik haline getirmiştir.
Hoçvan, ilk çağlardan itibaren Urartular, Persler, Bizans, Gürcü ve Ermeni Krallıkları, Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu gibi büyük güçlerin idari hâkimiyetinde kalmıştır. Bu sürekli el değiştirme durumu, bölgenin kültürel ve ekonomik yapısını derinlemesine etkilemiştir.
🔍 Kelime Kökeni Sırrı ve Gugark Adı
Hoçvan kelimesinin etimolojik kökeni hala araştırılmayı bekleyen bir sırdır. Kelimenin Ermenice, Gürcüce veya Kürtçe kökenli olabileceği düşünülmektedir. Özellikle Ermenicede yerleşim yeri anlamına gelen "avan" ekinin, Erivan ve Nahçivan örneklerinde olduğu gibi, Hoçvan isminin oluşumunda rol oynamış olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır.
Hoçvan'ın da içinde bulunduğu bölge, antik dönemde Ermenilerce Gugark, 15. yüzyıldan sonra ise Gürcülerce Samtskhe olarak adlandırılmıştır. Bu farklı adlandırmalar, bölgeye hükmeden medeniyetlerin kültürel etkileşiminin birer kanıtıdır.
📜 Osmanlı Belgelerinde 66 Köy
Hoçvan'a dair en detaylı idari ve ekonomik bilgiler, Osmanlı dönemine, özellikle Tımar sistemi uygulamalarına dayanır. 16. yüzyıla ait Gürcistan İcmal Defteri'nde Hoçvan, Küçük Ardahan Livası'na bağlı bir nahiye olarak kayıtlıdır ve irili ufaklı tam 66 köyden oluşmaktadır.
Cumhuriyet döneminde bu köy isimlerinin çoğu (Kora Beberek, Panik, Pangis gibi) Türkçe isimlerle değiştirilse de, bazı eski isimler halk arasında hala yaşamaktadır. Ayrıca, Tokuş ve Takyalu gibi bazı köyler zamanla terk edilmiştir.
🕌 Çarlık Dönemi ve Çok Sesli Hoçvan
1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında bölge, Çarlık Rusyası'nın Kars Oblastı'na bağlanmış ve Hoçvan bu dönemde demografik çeşitliliğinin zirvesini yaşamıştır.
Kürt Nüfusu: Bölge demografisinin önemli bir kısmını Kürtler oluşturmuş; Arif Ağa, Beyaz Bey ve İzzet Bey gibi Kürt şahsiyetler, feodal kaygılarla hareket ederek Rus ve Osmanlı yönetimleriyle ittifaklar kurmuşlardır.
Malakanlar ve Ermeniler: Bu dönem aynı zamanda Ermeni nüfusunun en yoğun olduğu dönemlerden biridir. Ayrıca Rusya'dan göç eden Malakanlar da yerleşmiştir; Beroje Malegin bölgesi ismini bu nüfustan almıştır. Malakanlar, tarım teknolojilerinin ilerlemesine ciddi katkılarda bulunmuşlardır.
💥 Kısa Ömürlü Ermenistan Cumhuriyeti ve Türkiye'ye Katılım
I. Dünya Savaşı ve Bolşevik Devrimi'nin ardından 1918'de Hoçvan ve çevresi, kısa ömürlü Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'ne dahil olmuştur. Ancak bölge, önce Türkiye'nin, ardından Sovyetlerin işgaliyle el değiştirmiş ve nihayetinde Sovyetler Birliği, iç sorunları nedeniyle Kars ve Ardahan'ı Türkiye'ye bırakmıştır.
Bu tarihsel süreç, Hoçvan'ın sadece fiziki bir sınır bölgesi değil, aynı zamanda kültürel ve jeopolitik anlamda da sürekli değişen ve farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan canlı bir miras olduğunu ortaya koymaktadır.
Ardahan, Kars ve Iğdır’ı İnternetle Tanıştıran Öncü: Mehmet Ali Arslan
Sosyal medyanın ve yaygın internet erişiminin olmadığı yıllarda, gazeteci yazar Mehmet Ali Arslan, Hoçvan ve çevresindeki bölge halkının teknolojiyle bağ kurmasında kritik bir rol oynadı. Arslan, kurduğu sohbet kanalları ve internet siteleri aracılığıyla Ardahan, Kars ve Iğdır illerini sanal dünyada bir araya getiren ilk isim oldu.
Hoçvanlıların teknolojiyle erken tanışma fırsatı yakalamasının arkasında, Mehmet Ali Arslan'ın kısıtlı imkanlara rağmen gösterdiği büyük çaba yatıyor. Arslan, henüz sosyal medya platformlarının popülerleşmediği ve internet erişiminin sınırlı olduğu dönemlerde, bölge insanını dijital dünyada buluşturmayı başardı.
💻 ICQ, Mirc ve İlk Sanal Topluluklar
Mehmet Ali Arslan, bölge halkının iletişim ve bilgiye ulaşım yöntemlerini kökten değiştiren bir vizyonla hareket etti.
Sohbet Kanalları: Arslan, dönemin popüler mesajlaşma ve sohbet platformları olan ICQ ve Mirc üzerinde Ardahan, Kars ve Iğdır ile ilgili çok sayıda grup ve sohbet kanalı kurdu.
Slogan ve Birlik: Arslan'ın bu çabalarının mottosu, "Ardahan Kars ve Iğdırlıları İnternete ilk alemde tek sloganı ile ilk kez mirc ve IQO'da bir araya getirmiştir" ifadesinde somutlaştı. Bu sayede, bölge insanı hem köyleriyle hem de çevre illerden hemşehrileriyle dijital ortamda bağ kurmaya başladı.
📝 Bölgenin İlk İnternet Siteleri ve Blogları
Sohbet kanallarının ardından Arslan, bölgenin dijital varlığını daha da kalıcı hale getirdi. İlerleyen yıllarda, Ardahan, Kars ve Iğdır'a ait ilk internet siteleri, blogları ve forumları kurarak bölgenin tarihi, kültürü ve güncel olaylarının tartışıldığı birer dijital merkez oluşturdu.
Bu platformlar, Hoçvanlıların ve çevre illerden gelenlerin kendi köyleriyle ilgili bilgiye ulaşmasını, forumlarda fikir alışverişinde bulunmasını ve dış dünya ile bağlantı kurmasını sağladı.
Mehmet Ali Arslan'ın öncülüğü, bölge insanının coğrafi uzaklıklara rağmen güçlü bir dijital kimlik ve topluluk inşa etmesine olanak tanımış, kültürel mirasın sanal ortamda da yaşatılmasının temellerini atmıştır.
